Programma 2. Landelijk gebied

Urgentie
Het vraagstuk van de disbalans tussen het behoud van natuur en het ruimte geven aan economische en maatschappelijke ontwikkelingen gaat vele jaren terug. Met de uitspraak over het Programma Aanpak Stikstof op 29 mei 2019 trok de Raad van State acuut aan de rem.
Nederland had te lang ‘op de pof’ geleefd door economische en maatschappelijke ontwikkelingen mogelijk te maken zonder op voorhand nadelige effecten op de natuur weg te nemen. De uitspraak leidde ertoe dat ontwikkelingen geen doorgang meer kunnen vinden omdat geen vergunningen meer kunnen worden verleend.
In juli 2020 heeft PS de “Leidraad gebiedsgerichte aanpak stikstof” voor Utrecht vastgesteld. De hoofdonderdelen van onze aanpak zijn: het sterker maken van de natuur, het verminderen van stikstofuitstoot en het helpen mogelijk maken van economische en maatschappelijke ontwikkelingen. De te ontwikkelen aanpak moet juridisch houdbaar zijn om een nieuwe impasse in de toekomst te voorkomen. Hierdoor is de opgave groter dan alleen het realiseren van de omgevingswaarden, zoals vastgelegd in de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (Wsn).

Rijksopgave
Het realiseren van de omgevingswaarden uit de Wsn is de verantwoordelijkheid van het Rijk en moet bereikt worden via autonome daling en de inzet van generieke bronmaatregelen. De omgevingswaarden moeten in 2035 bereikt zijn. De rol van de provincie betreft een inspanningsverplichting om de inzet van generieke maatregelen zodanig te sturen dat maximaal resultaat wordt behaald. Het niet behalen van de omgevingswaarden heeft effect op het realiseren van (provinciale) economische en maatschappelijke opgaves. De provincie wordt gevraagd om via zogenaamde gebiedsplannen te rapporteren over de stand van de omgevingswaarden en de inzet van bronmaatregelen.

Provinciale Opgave
Behalve voor het realiseren van de omgevingswaarden is stikstofreductie ook nodig om ruimte te creëren voor economische en maatschappelijke ontwikkelingen. Hiervoor staan we als provincie zelf aan de lat.
Voor het halen van de natuurdoelen en het realiseren van een gunstige staat van instandhouding zijn ook andere maatregelen nodig dan stikstofreductie. In veel gevallen betreft dit het verbeteren van de hydrologische situatie niet alleen binnen de N2000 gebieden, maar ook in de overgangsgebieden daar omheen. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan systeemherstel van de natuur. Pas als op deze manier de natuurkwaliteit structureel is verbeterd ontstaat een situatie waarin alle beperkingen kunnen worden opgeheven.
De stikstofanalyses laten zien dat in Utrecht de landbouw verreweg de belangrijkste bron vormt van stikstofdepositie in de N2000 gebieden, en is daarmee ook de belangrijkste sector waarop onze aanpak zich richt. We verwachten daarnaast van alle sectoren een bijdrage aan de oplossing. In de gebiedsgerichte aanpak geven we hier vorm aan.

Langjarige inspanning
Dit betekent dat we voor een langjarige inspanning staan om zowel de natuurkwaliteit structureel te verbeteren alsook tot een nieuwe ‘verhouding’ tussen landbouw en natuur te komen, waarbij de landbouw wordt ondersteund in de transitie naar een duurzaam levensvatbaar bedrijfsmodel. We nemen hiervoor de Landbouwvisie als uitgangspunt. Dit resulteert in het weer mogelijk maken van maatschappelijke en economische ontwikkelingen.
In de gebiedsprocessen die opgezet zijn rondom de stikstofgevoelige N2000 gebieden gaan we samen met de betrokken stakeholders het gesprek aan over een ontwikkelingsperspectief voor een duurzaam landelijk gebied, waarbij de inzet is zoveel als mogelijk gezamenlijk op te trekken. Deze gesprekken hebben tot doel te komen tot een gezamenlijke analyse van de stikstofopgave en het in kaart brengen van de maatschappelijke en economische ontwikkelingen die in de gebieden spelen, zoals bodemdaling, de energietransitie, woningbouw, mobiliteit, wateropgaven en de klimaatopgave.

Voorgestelde maatregelen
Om deze aanpak mogelijk te maken zetten wij in op:

1. Bronmaatregelen gericht op de grootste uitstoters van stikstof binnen 2 km van de N2000 gebieden, waarbij enerzijds bedrijven worden opgekocht, anderzijds via innovatieve technieken de uitstoot van bedrijven wordt gereduceerd.

2. Ondersteuning van transitie van de landbouw naar kringlooplandbouw, door de begeleiding van deze processen/ projecten in de directe omgeving van de N2000 gebieden, stimuleringskader (bijv. subsidies) en het ondersteunen van kavelruilprocessen.

3. Het vullen van een brede instrumentenkoffer. In samenspraak met de gebiedspartners zal de koffer verder gevuld worden met instrumenten en maatregelen die uitvoering kunnen geven aan de gebiedsgerichte aanpak en een bijdrage leveren aan de opgave.

Deze aanpak kan voortbouwen op de ervaringen die inmiddels zijn opgedaan in de Samenwerkingsagenda Landbouw, maar dient meer gericht, structureler en langjariger te worden ingezet.

Financiën
Bij de vaststelling van de Leidraad Gebiedsgerichte Aanpak Stikstof is door PS €10 miljoen toegekend. Naar verwachting zal dit bedrag halverwege 2022 zijn uitgegeven, aan voornamelijk cofinanciering voor de opkoop van agrarische bedrijven in het kader van de landelijke opkoopregeling.
De komende jaren zijn extra middelen nodig om de noodzakelijke bronmaatregelen als opkoop, innovatie en afwaardering van gronden uit te kunnen voeren. Deze bronmaatregelen komen ten goede aan de instandhoudingsdoelen en de stikstofreductie. De aanpak stikstof is een meerjarig programma. De middelen die in deze kadernota worden aangevraagd zijn om op de korte termijn bronmaatregelen te treffen. Om de doelstelling te kunnen realiseren is voor de lange termijn aanvullende middelen noodzakelijk.